Het Witte boekje

Markante uitspraken van Johan de Witt die zijn persoon en loopbaan karakteriseren.

Dese provinciën en sijn niet tesamen una respublica, maer yder provincie apart is een souveraine respublica, ende sulx souden deze Vereenichde Provinciën niet met den naem van respublica (in singulari numero), maer veeleer met den naem van respublicae foederatae ofte unitae, in plurali numero, genoemt moeten worden.
10 mei 1652

UEd. is bekent, dat in 't stuck van recommandatiën diegene, die eerst spreeckt ende vroech op is, dickmaels de meeste avantagie heeft op de gemoederen dergener, aen dwelcke de recommandatie geschiedt.
12 november 1652

Ick hadde verwacht, ende hebbe my altijdts vastelijck voorgestelt, dat de Engelschen de saecke daertoe souden hebben laeten comen, dat aen d'eene zyde aen desen staedt ende de respectieve provinciën absolutelijck vry soude blyven den gemelten Prince te advanceren ofte niet, naer hun welgevallen, maer dat oock aen d'andere zyde aen die van Engelandt vry soude staen, in cas van soodaenich advancement, het tractaet te reconcieren ofte sich daeraen te houden, insgelyx naer hun goedtdunken ende welgevallen.
2 januari 1654 - over het vasthouden van Cromwell aan de uitsluiting van de prins van Oranje voor een leidinggevende positie in de Republiek. Een harde eis voor het te ondertekenen vredesverdrag tussen Engeland en de Nederlanden. Dit zou leiden tot aanname van de befaamde Acte van Seclusie.

Alsoo somwylen het schip door een versuym ende d'actie van soo onbedreven schippers soodaenich op een clip ofte tegens de wal soude connen worden geseth, dat daernaer alle de habilste stuyrluyden van de werelt geen raedt souden weten omme 't selve weder in 't rechte vaerwaeter te helpen. Ende indien wy hier van tijdt tot tijdt niet anders hadden gevigileert, oock alsnoch daerin continueerden, wy hadden ontwijffelijck noyt de haven beseylt, aut certe adhuc in portu naufragium faceremus.
12 mei 1654 - wens aan zijn vader en burgemeester Jacob de Witt om deze te laten voorzien in een goede vertegenwoordiging van Dordrecht in de Staten van Holland. Op dat moment van belang voor de belangrijke kwestie over de aangenomen Acte van Seclusie waarbij Dordrecht bijeenkomsten verzuimde.

Ued. sal ontwijffelijck nevens my oordelen, dat geene saecke de menschen meerder opweckt tot lieffde ende goede genegentheyt als het gevoelen in de beurse.
11 september 1654

Ende souden myne gedachten derhalven wel daerhenen gaen, dat men de jonckheren van Twente ende de stadt van Deventer [...] op redelycke conditiën soude mogen in Hollandt incorporeren, ende alsoo als een gedeelte van Hollandt houden ende beschermen.
30 oktober 1654 - idee van De Witt om het hem welgezinde deel van Overijssel te incorporeren om het zo met Hollandse troepen te kunnen beschermen tegen het oranjegezinde Kampen en Zwolle.

Hebbe oock particulierlijck den voornoemden Heere Schoock gerepresenteerd d'ongemacken, die hy onfeylbaerlijck soude ontmoeten, in gevalle hy tegens de borst van Hollandt tot de voorschreven functie soude werden geëligeert, met byvoeginge van vele bewechredenen omme hem van syne poursuittes te doen desisteren.
20 oktober 1656 - over de Gelderse tegenkandidaat Schoock, die evenals de Hollandse kandidaat Blauw in aanmerking kwam voor een diplomatieke post van de Republiek in Denemarken.

Hebbe [...] met vreuchde vernomen [...] dat UEd. my de eere sullen gunnen van tot peter over deselver verwacht werdende geboorte te admitteren; maer de geconditionneerde distinctie tusschen de mannelycke ende vrouwelycke sexe, daerby gevoecht, sal, onder correctie, dienen te werden naergelaeten, ofte andersins ben ickbeducht dat men my sal aensien als een uutnemer der pesonen ende als de masculine voor de foeminine sexe prefererende, 't welck my in gevaer stelt om de goede gracie van mijne lieve huysvrouwe te verliesen; versoecke daeromme, dat mijn bede absolutelijck ende sonder eenige conditie moge werden aengenomen.
6 november 1656 - over het aanbod peter te zijn van het kind van zijn zwager Deutz. Deutz nam dit kennelijk in eerste instantie aan voor het geval het kind een jongen zou worden.

Het is mijn humeur ende gewoonte my in saecken van gewichte alles by tijdts voor te stellen, dat ick eenichsins can imagineren, daeromtrent ten alderarchsten te connen voorvallen, omme met des te minder verset ende te meerder promptitude op alle voorvallen de vereyschte beraetslaeginge te connen helpen formeren, ende vooral omme de provincie ofte den Staet niet onbedachtelijck te helpen engagieren tot yets, waeruyt men deselve naederhandt niet als met oneere soude connen redden.
2 februari 1657 - over een mogelijke meerderheid in de Staten Generaal van provincies die Willem Frederik, stadhouder van Friesland, wilden benoemen tot veldmaarschalk. De Witt was hierop zeer tegen.

Het is eene natie (n.l. de Engelsche), die ten allen tyden haere actien niet naer reden ende billijckheydt, jae selfs niet naer haer eygen interest, maar alleenlijck naer haer caprice off haer gierigheydt gewoon is te dirigeren. 6 juni 1664

Wy sijn menschen ende ons oordeel hier is niet perfect ende goddelijck, maer gebreckig ende aerdtsch. (II,137)

Ick vinde meer ende meer by experientie, dat het humeur van onse natie soodaenich is, dat men op eenich goedt succes terstondt gewonnen spel reeckent ende dat men sijn eygen macht te considerabel ende sijn vyant te cleyn estimeert. (II,179)

'T gene men door 't blincken van den degen alleen verkrygen kan, is mijns oordeels niet noodich door het slaen metten swaerde te soecken.
21 oktober 1657 - over het aannemen vanb een resolutie tegen de bisschop van Münster m.b.t. een mogelijk ontzet van de stad.

In onse Republycque willen alle saecken met sachtichheydt gemanieert ende mettertyijdt gesurmonteert werden. (II,539)

Den aenbouw dient oock bij nacht ende dagh bevlijtigt. Ick meyne, dat in saecken van soo hoogen importantie beter is acht daegen te vroech als een uyre te laet te comen. (III,21)

Ick hebbe geduyrende de storm naer myn cranck vermogen allmede helpen uytkycken en selffs in t'allerhartste van 't weder [...] boven gestaen. 25 september 1665

Over de gepleechde insolentie (moet) exemplaere straffe werden gedecreteerd, zijnde van de alderhoochste ende dangereuste consequentie, dat het graeuw toegelaeten soude werden naer haere blinde passie sententie te wysen ende die de facto te executeren. (III,66)

Den aerdt van de Hollanders is soodaenich, dat, als haer de noodt ende de periculen niet seer klaer voor oogen comen, zy geensins gedisponeert connen werden, om naer behooren te vigileren voor haer eygen securiteyt. 30 oktober 1670